Jaskra neowaskularna

Jaskra neowaskularna to ciężka postać jaskry wtórnej, charakteryzująca się tworzeniem nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych w obrębie tęczówki i kąta przesączania oka. Proces ten prowadzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego i, w konsekwencji, do utraty wzroku.

Jaskra neowaskularna – jakie są przyczyny?

Jaskra neowaskularna rozwija się w wyniku patologicznej neowaskularyzacji w obrębie tęczówki i kąta przesączania oka. Proces ten jest odpowiedzią organizmu na przewlekłe niedokrwienie siatkówki, które pobudza wydzielanie czynników proangiogennych, przede wszystkim VEGF (vascular endothelial growth factor – czynnik wzrostu śródbłonka naczyń). VEGF stymuluje wzrost nowych naczyń krwionośnych, jednak są one nieprawidłowe, kruche i nieszczelne, co prowadzi do powikłań takich jak obrzęk, krwotoki wewnątrzgałkowe oraz bliznowacenie tkanki.

Poniżej omawiamy główne choroby prowadzące do przewlekłego niedokrwienia siatkówki i rozwoju jaskry neowaskularnej.

Zakrzep żyły środkowej siatkówki

Jest to jedna z najczęstszych przyczyn jaskry neowaskularnej. W przebiegu zakrzepu dochodzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia żylnego w naczyniach siatkówki, co powoduje ich niedokrwienie i obrzęk. W efekcie organizm uruchamia mechanizm kompensacyjny, stymulując powstawanie nowych naczyń krwionośnych. W około 50% przypadków niedokrwiennego zakrzepu żyły środkowej siatkówki rozwija się jaskra neowaskularna, zwykle w okresie od kilku tygodni do trzech miesięcy po incydencie zakrzepowym. Z tego względu pacjenci po przebytym zakrzepie wymagają regularnej kontroli okulistycznej.

Retinopatia cukrzycowa

Cukrzyca, zwłaszcza w stadium retinopatii proliferacyjnej, stanowi istotny czynnik ryzyka rozwoju jaskry neowaskularnej. Przewlekła hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych siatkówki, ich niedrożności i rozwoju niedokrwienia. W odpowiedzi na niedostateczny dopływ tlenu organizm produkuje nadmierne ilości VEGF, co skutkuje tworzeniem się nowych naczyń w okolicy tęczówki i kąta przesączania oka. W miarę jak neowaskularyzacja postępuje, może dojść do zamknięcia kąta przesączania i gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla wzroku pacjenta.

Niedrożność tętnicy szyjnej

Zablokowanie tętnicy szyjnej, będące wynikiem miażdżycy lub zatoru, może prowadzić do tzw. zespołu niedokrwiennego oka, w którym dochodzi do znacznego zmniejszenia przepływu krwi do siatkówki. Oko zaczyna odczuwać przewlekły niedobór tlenu, co skutkuje wzrostem produkcji VEGF i rozwojem neowaskularyzacji. W takich przypadkach kluczowe znaczenie ma diagnostyka naczyniowa i ocena przepływu krwi w tętnicach domózgowych.

Przewlekła jaskra zamykającego się kąta

Pacjenci z nieleczoną jaskrą zamykającego się kąta mogą być narażeni na rozwój jaskry neowaskularnej. Mechaniczne zamykanie kąta przesączania skutkuje niedokrwieniem tkanek oka, co może uruchomić kaskadę angiogenezy i prowadzić do wtórnego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Inne choroby naczyniowe siatkówki

Różne schorzenia powodujące niedokrwienie tylnego bieguna oka mogą prowadzić do neowaskularyzacji i rozwoju jaskry neowaskularnej. Do takich stanów należą m.in.:

• niedokrwienie związane z nadciśnieniem tętniczym, które może powodować uszkodzenie naczyń siatkówki,
• tętniaki i malformacje naczyniowe prowadzące do zaburzeń przepływu krwi w oku,
• choroby zapalne naczyń siatkówki, które mogą powodować zamykanie światła naczyń i wtórne niedokrwienie.

Jatrogenne przyczyny jaskry neowaskularnej

W rzadkich przypadkach jaskra neowaskularna może wystąpić jako powikłanie radioterapii nowotworów oczodołu lub gałki ocznej, które prowadzą do uszkodzenia naczyń krwionośnych siatkówki i wtórnego niedokrwienia. Również niektóre operacje okulistyczne, zwłaszcza w przebiegu zaawansowanych postaci jaskry, mogą sprzyjać rozwojowi patologicznych naczyń w obrębie kąta przesączania.

 Jaskra neowaskularna – objawy

Jaskra neowaskularna charakteryzuje się dynamicznym i agresywnym przebiegiem, który może prowadzić do szybkiego uszkodzenia nerwu wzrokowego i nieodwracalnej utraty wzroku. W początkowym stadium choroba może przebiegać bezobjawowo, zwłaszcza jeśli dotyczy tylko przedniego odcinka oka, jednak w miarę progresji pojawiają się charakterystyczne symptomy, które wymagają pilnej interwencji okulistycznej.

Wczesne objawy – rubeoza tęczówki

Początkowym sygnałem jaskry neowaskularnej jest rubeoza tęczówki, czyli powstawanie nowych, patologicznych naczyń krwionośnych na przedniej powierzchni tęczówki. Zmiany te często są niewidoczne dla pacjenta i mogą być wykryte jedynie podczas badania okulistycznego za pomocą lampy szczelinowej.

Rubeoza tęczówki sama w sobie nie powoduje bólu ani zaburzeń widzenia, ale jest pierwszym sygnałem ostrzegawczym, że w oku rozwija się proces neowaskularyzacji. Jeśli w tym stadium nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, choroba szybko postępuje, prowadząc do zamknięcia kąta przesączania i gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Ostry wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego

W miarę jak nowe naczynia rozrastają się w kącie przesączania oka, prowadzą one do jego stopniowego zamknięcia, co powoduje nagły i znaczny wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego (IOP). To właśnie w tym stadium choroby pacjenci zaczynają odczuwać silne dolegliwości, które mogą obejmować:

• ból oka i głowy – intensywny, pulsujący ból, często promieniujący do skroni i czoła,
• pogorszenie ostrości widzenia – obraz staje się zamglony, może pojawić się efekt „widzenia przez mgłę” lub kolorowe halo wokół źródeł światła,
• zaczerwienienie oka – wywołane rozszerzeniem naczyń spojówki i twardówki,
• obrzęk rogówki – powodujący nieostre widzenie i uczucie ciała obcego w oku,
• światłowstręt i łzawienie – wynikające z podrażnienia gałki ocznej,
• twarde oko przy dotyku – wyczuwalne jako zwiększona sztywność gałki ocznej.

Nagły wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego w jaskrze neowaskularnej może osiągać wartości nawet powyżej 40-50 mmHg, co stanowi stan zagrożenia i wymaga natychmiastowej interwencji.

Postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego i utrata widzenia

Jeżeli jaskra neowaskularna nie zostanie szybko zdiagnozowana i leczona, dochodzi do postępującego uszkodzenia nerwu wzrokowego. W wyniku wysokiego ciśnienia wewnątrzgałkowego i przewlekłego niedokrwienia komórki zwojowe siatkówki ulegają degeneracji, co prowadzi do nieodwracalnej neuropatii jaskrowej.

W zaawansowanym stadium pacjenci mogą zauważyć:

• zwężenie pola widzenia – widzenie tunelowe, w którym pacjent traci peryferyjne obszary pola widzenia,
• trudności w widzeniu w ciemności – wynikające z uszkodzenia funkcji adaptacyjnych siatkówki,
• początkowo jednostronne, potem obustronne pogorszenie wzroku – jeśli nie zostanie wdrożone leczenie, proces chorobowy może obejmować także drugie oko,
• całkowitą utratę widzenia – gdy dojdzie do pełnej atrofii nerwu wzrokowego.

Objawy wtórne – krwotoki i obrzęk

W zaawansowanej postaci jaskry neowaskularnej patologiczne naczynia mogą ulegać pęknięciom, co prowadzi do krwotoków do ciała szklistego i dalszego pogorszenia widzenia. Ponadto, przewlekły stan zapalny może skutkować obrzękiem struktur gałki ocznej i dalszym wzrostem ciśnienia śródgałkowego, co dodatkowo przyspiesza proces neurodegeneracji siatkówki.

 Diagnostyka

Rozpoznanie opiera się na badaniu klinicznym, w tym ocenie przedniego odcinka oka za pomocą lampy szczelinowej oraz gonioskopii, pozwalającej na ocenę kąta przesączania. Wczesne wykrycie neowaskularyzacji tęczówki jest kluczowe dla skutecznego leczenia.

Leczenie jaskry neowaskularnej

Terapia jaskry neowaskularnej jest trudna i wieloetapowa:

• leczenie przyczynowe – skierowane na podstawowe schorzenie wywołujące niedokrwienie siatkówki, takie jak retinopatia cukrzycowa czy zakrzep żyły środkowej siatkówki
• iniekcje doszklistkowe anty-VEGF – leki hamujące czynnik VEGF zmniejszają neowaskularyzację i obniżają ciśnienie wewnątrzgałkowe
• panfotokoagulacja laserowa siatkówki – zabieg laserowy redukujący obszary niedokrwienia siatkówki, co ogranicza produkcję czynników angiogennych.
• leczenie chirurgiczne – w zaawansowanych przypadkach konieczne mogą być operacje przetokowe lub wszczepienie zastawek, mające na celu kontrolę ciśnienia wewnątrzgałkowego.

Wczesne rozpoznanie i interwencja są kluczowe dla zachowania funkcji wzrokowych oraz poprawy jakości życia pacjentów z jaskrą neowaskularną.