Zaćma wikłająca – czym jest i jak wygląda jej leczenie?

Zaćma, inaczej katarakta to zmętnienie krystalicznej soczewki oka, które uniemożliwia promieniom świetlnym dotarcie do siatkówki, prowadząc do upośledzenia wzroku, które znacząco wpływa na jakość życia pacjenta. Jest najczęściej odnotowywaną chorobą narządu wzroku, która dotyczy przede wszystkim osób starszych, ale nie tylko. Ze względu na różne czynniki wpływające na rozwój katarakty wyróżnia się wiele rodzajów zaćmy – główny podział obejmuje zaćmę wrodzoną i zaćmę nabytą. Zaćma wikłająca to zaćma nabyta. Czym jest? Jakie są jej objawy?

Czym jest zaćma wikłająca?

Zaćma wikłająca należy do zaćmy nabytej, która może rozwinąć się u wszystkich – wiek nie stanowi w tym przypadku wyznacznika. Do jej powstawania mogą  przyczyniać się różnego rodzaju przewlekłe stany wewnątrzgałkowe, które obejmują:

• stany zapalne błony naczyniowej oka (zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego, zapalenie błony naczyniowej oka, zapalenie tylnego odcinka błony naczyniowej oka),
• wrzód rogówki,
• krótkowzroczne zwyrodnienie naczyniówki,
• zapalenie wnętrza gałki ocznej,
• zmiany patologiczne w siatkówce, takie jak odwarstwienie siatkówki,  barwnikowe zwyrodnienie siatkówki oraz inne dystrofie barwnikowe siatkówki,
• jaskra pierwotna lub wtórna,
• nowotwory wewnątrzgałkowe, takie jak siatkówczak i czerniak; także guzy przerzutowe do naczyniówki lub przedniego odcinka oka mogą prowadzić do zaćmy wikłającej.

Zaćma wikłająca może stanowić także następstwo chorób przewlekłych, na przykład cukrzycy. Rozwija się także jako jedno z najczęstszych powikłań przewlekłego lub nawracającego zapalenia błony naczyniowej oka.

Jak rozwija się zaćma wikłająca?

Soczewka wewnątrz oka to struktura beznaczyniowa, która jest odżywiana głównie przez płyny wewnątrzgałkowe. W zaćmie wikłającej metabolizm soczewki może być zaburzony z powodu dyfuzji toksyn uwalnianych do płynów oka w wyniku stanu zapalnego lub zwyrodnieniowego. Ze względu na to, że docierają one do tylnego odcinka oka, zaćma wikłająca najczęściej ma postać zaćmy podtorebkowej tylnej.

Zaćma wikłająca – cechy charakterystyczne:

• podłożem do jej rozwoju są przede wszystkim zaburzenia przemiany materii soczewki,
• dotyczy osób w każdym wieku,
• zaćma wikłająca może rozwinąć się niespodziewanie, a jej postęp przebiega znacznie szybciej niż na przykład w porównaniu z zaćmą starczą,
• osoby cierpiące na choroby metaboliczne takie jak cukrzyca znajdują się w grupie ryzyka, u których występuje wysokie prawdopodobieństwo rozwoju zaćmy wikłającej,
• do głównych objawów zaćmy wikłającej należy utrata ostrości widzenia, zamglony obraz, widzenie wyblakłych kolorów oraz problem z oceną odległości,
• zaćma wikłająca jest jedną z najbardziej uciążliwych chorób oczu, ponieważ postępuje bardzo szybko, przez co osoby jej doświadczające skarżą się na problemy z zachowaniem równowagi oraz swobodnym poruszaniem się (ze względu na brak możliwości trafnej oceny odległości).

Zaćma wikłająca – czynniki ryzyka

Choć zaćma wikłająca może dotyczyć każdej grupy społecznej bez względu na wiek, wykazano, że częstość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem. Jest to powiązane z naturalnymi procesami starzenia, które istotnie wpływają na pogorszenie się ogólnego stanu zdrowia, w tym kondycji narządu wzroku. Ryzyko pojawienia się zaćmy wikłającej jest większe u osób, które już raz przeszły operację usunięcia zaćmy – wówczas zaćma wikłająca może objawiać się jako powikłanie. Osoby chorujące na różnego rodzaju anomalie i choroby oczu są bardziej podatne na rozwój zaćmy – istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że nieleczone będą przyczyną stopniowego zmętnienia soczewki oka. Ponadto do grupy ryzyka należą także pacjenci cierpiący na choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca czy choroby autoimmunologiczne.

Zaćma wikłająca – leczenie

Postępowanie w przypadku zaćmy wikłającej stanowi duże wyzwanie dla okulistów, ponieważ wymaga jednoczesnej kontroli stanu zapalnego i leczenia pierwotnej choroby wewnątrzgałkowej. Do postawienia odpowiedniej diagnozy konieczne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu oraz dokładnego badania okulistycznego. Przed usunięciem zaćmy w niektórych przypadkach konieczne jest podjęcie leczenia lub kontrolowanie współistniejących patologii wewnątrz oka, które mogły przyczynić się do rozwoju zaćmy. Jest to istotne na przykład w przypadku jaskry –  przed podjęciem leczenia zaćmy konieczne jest opanowanie tej choroby, ponieważ utrzymujące się wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe charakterystyczne dla jaskry stwarza prawdopodobieństwo powikłań podczas zabiegu usunięcia zaćmy. Specjaliści podczas procedury przygotowującej do zabiegu muszą podać  pacjentowi chorującemu na jaskrę specjalne krople hamujące wzrastanie ciśnienia wewnątrz oka.

Głównym badaniem klasyfikującym pacjentów do zabiegu usunięcia zaćmy jest badanie dokonywane przy użyciu biomikroskopu po rozszerzeniu źrenicy. Warto pamiętać, że szybkie zgłoszenie się do okulisty z niepokojącymi objawami, mogącymi wskazywać na zaćmę zwiększa szansę na skuteczne leczenie bez powikłań i skutków ubocznych. W przypadku zaćmy wikłającej, będącej następstwem innych chorób i patologii w obrębie narządu wzroku, zaawansowana zaćma może stanowić przeszkodę w zidentyfikowaniu zmian w oku oraz diagnozy innych poważnych chorób wewnątrzgałkowych. Rozwinięta zaćma uniemożliwia na przykład wykonanie badania OCT, czyli optycznej koherencyjnej tomografii komputerowej. Może to istotnie ograniczać możliwości diagnostyczne, ponieważ badanie to pozwala na uzyskanie dokładnych obrazów przekrojów poszczególnych elementów oka oraz wczesne wykrycie wielu poważnych schorzeń. Niemniej pacjenci zazwyczaj zgłaszają się do lekarza nie z objawami zaćmy, a z pierwotną chorobą oczu, która może stanowić podstawę rozwoju zaćmy. Ważne jest zatem kompleksowe podejście do każdego pacjenta oraz szybkie wdrożenie planu leczenia pierwotnego stanu wewnątrzgałkowego, ponieważ właściwe leczenie choroby podstawowej istotnie zmniejsza się ryzyko rozwoju zaćmy wikłającej.

Operacyjne usunięcie zaćmy wikłającej

Jak dotąd jedyne skuteczne leczenie zaćmy to operacja– żadne środki farmakologiczne nie są w stanie cofnąć zmętnień w oku oraz spowodować ich całkowitego usunięcia. Ostateczne powodzenie pooperacyjne zależy od kilku czynników, takich jak stan zaawansowania zaćmy, właściwe postępowanie okołooperacyjne i przebieg zabiegu chirurgicznego. Zabieg usunięcia zaćmy jest mało inwazyjny, bezbolesny i gwarantuje dobre rezultaty oraz wysoką skuteczność. Obecnie najczęściej wykonywanym zabiegiem jest zabieg fakoemulsyfikacji, który opiera się na rozbiciu zmętniałej soczewki na mniejsze elementy, usunięciu jej i zastąpieniu sztuczną, przezroczystą soczewką. Operacja zaćmy trwa zwykle około pół godziny i może jedynie wiązać się z delikatnym uczuciem dyskomfortu. Na ostateczne efekty zabiegu istotnie wpływa fakt, czy pacjent przestrzega zaleceń lekarza, takich jak ograniczenie wysiłku fizycznego, noszenie okularów chroniących przed promieniowaniem słonecznym czy unikanie wszelkich czynników drażniących, które mogłyby negatywnie wpłynąć na narząd wzroku.