Badanie dna oka – co mówi o Twoim zdrowiu? Kompleksowy przewodnik diagnostyczny

Badanie dna oka to jedno z tych badań, które — mimo swojej prostoty — kryje w sobie niezwykłą moc diagnostyczną. Okuliści często mówią, że „oko to okno do organizmu” i trudno się z tym nie zgodzić. To jedyne miejsce w ludzkim ciele, gdzie lekarz może bezinwazyjnie zobaczyć naczynia krwionośne oraz przebieg włókien nerwowych w czasie rzeczywistym. Każdy szczegół widoczny w siatkówce – drobne krwotoki, obrzęk nerwu wzrokowego, zmiana kształtu naczyń – może być nie tylko objawem choroby oczu, ale także sygnałem problemów ogólnoustrojowych, takich jak miażdżyca, cukrzyca, nadciśnienie, choroby nerek czy zaburzenia neurologiczne.

Badanie dna oka – ważne badanie w okulistyce

Badanie dna oka, znane również jako oftalmoskopia lub fundoskopia, jest jednym z najważniejszych i najbardziej uniwersalnych badań diagnostycznych w okulistyce. Pozwala lekarzowi ocenić stan siatkówki, plamki żółtej, naczyń krwionośnych oraz tarczy nerwu wzrokowego. Co istotne, umożliwia także pośrednią ocenę stanu układu krążenia i układu nerwowego, a więc często stanowi pierwszy sygnał chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca.​

Na czym dokładnie polega oftalmoskopia? Jak wygląda badanie w praktyce?

Badanie wykonuje się za pomocą oftalmoskopu, czyli specjalnego wziernika ocznego emitującego wiązkę światła. Lekarz kieruje ją przez źrenicę do wnętrza oka, uzyskując powiększony obraz jego struktur. Oceniane są kolejno: ciało szkliste, tarcza nerwu wzrokowego, naczynia siatkówki, obwodowe partie siatkówki oraz plamka żółta – najbardziej światłoczuły fragment dna oka. By zwiększyć widoczność i pole obserwacji, najczęściej stosuje się krople rozszerzające źrenice, które chwilowo pogarszają ostrość widzenia i akomodację.​

Lekarz może korzystać z kilku technik badania:

• oftalmoskopii bezpośredniej – wykorzystującej prosty wziernik ręczny (umożliwia powiększenie obrazu ok. 15–20 razy),
• oftalmoskopii pośredniej – przy użyciu często obuocznego oftalmoskopu nagłownego (umożliwia trójwymiarowy obraz o szerokim polu widzenia),
• badania z użyciem trójlustra Goldmanna, które pozwala obejrzeć obwodowe części siatkówki, szczególnie przy podejrzeniu zmian patologicznych.​

Co można wykryć dzięki badaniu dna oka? Czy naprawdę widzimy tu więcej niż oczy?

Badanie dna oka pozwala nie tylko ocenić stan narządu wzroku, lecz także wykryć choroby ogólnoustrojowe na wczesnym etapie. Lekarz może zauważyć m.in.:

• zmiany cukrzycowe w siatkówce – mikrowylewy, obrzęk plamki, neowaskularyzację,
• objawy nadciśnienia – zwężenie tętnic, przekrwienie żył, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego,
• objawy miażdżycy – sztywność ścian naczyń, skrzyżowania tętniczo-żylne,
• zastoinowe zmiany naczyniowe wynikające z zakrzepicy lub niedrożności żyły środkowej siatkówki,
• choroby neurologiczne – np. obrzęk tarczy nerwu wzrokowego w przebiegu nadciśnienia śródczaszkowego,
• choroby wrodzone i dystrofie siatkówki, jak zwyrodnienie barwnikowe czy choroba Stargardta.​

Dzięki temu badaniu możliwe jest także wczesne wykrycie guzów wewnątrzgałkowych, odwarstwienia siatkówki czy zmian zapalnych naczyniówki. To sprawia, że oftalmoskopia jest nie tylko badaniem okulistycznym, ale również ważnym narzędziem w diagnostyce internistycznej i neurologicznej.

Kiedy wykonać badanie dna oka? Nie tylko przy problemach ze wzrokiem!

Wskazania do wykonania badania są szerokie. Zaleca się je:

• każdemu pacjentowi z nagłym pogorszeniem widzenia, mroczkami, błyskami światła lub ubytkami w polu widzenia,
• osobom cierpiącym na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, miażdżycę lub choroby nerek,
• w diagnostyce udarów mózgu, guzów wewnątrzczaszkowych i zapaleń nerwu wzrokowego,
• przy podejrzeniu zatrucia lekami lub toksynami wpływającymi na wzrok,
• u kobiet w ciąży z ciężkimi postaciami stanu przedrzucawkowego lub cukrzycy ciążowej.​

Badanie dna oka jest bezpieczne i nieinwazyjne, może być wykonywane wielokrotnie, a jego wyniki są często kluczowe dla dalszej diagnostyki.

Jakie nowoczesne technologie wspierają klasyczną oftalmoskopię?

Oprócz klasycznej oftalmoskopii coraz częściej stosuje się nowoczesne techniki obrazowania:

• Optyczna koherentna tomografia (OCT) – dostarcza bardzo precyzyjnych przekrojów siatkówki, pozwalając ocenić jej strukturę warstwa po warstwie.
• Angiografia fluoresceinowa (AF) – polega na dożylnym podaniu fluoresceiny i wykonaniu serii zdjęć siatkówki w celu oceny przepływu krwi i szczelności naczyń siatkówki.​
• Autofluorescencja dna oka – nowoczesna alternatywa dla klasycznej angiografii, wykorzystywana zwłaszcza w diagnostyce dystrofii barwnikowych i choroby Stargardta.​
• Badanie ultrasonograficzne (USG oka) – stosowane, gdy oś optyczna jest nieprzezroczysta (np. przy zaćmie) lub gdy istnieją podejrzenia zmian w ciele szklistym.

Nowoczesne techniki diagnostyczne umożliwiają nie tylko dokładniejsze rozpoznanie, lecz także dokumentowanie i porównywanie wyników w czasie, co jest niezbędne w monitorowaniu chorób przewlekłych.

Czy badanie dna oka wymaga specjalnego przygotowania?

Badanie nie wymaga szczególnego przygotowania, choć lekarz zwykle zakrapla oczy lekiem rozszerzającym źrenice, co może powodować chwilowe zamglenie widzenia przez 2–4 godziny. Warto więc po badaniu unikać prowadzenia pojazdów i intensywnej pracy wzrokowej. Samo badanie trwa kilka–kilkanaście minut i jest całkowicie bezbolesne.​

Co dalej po badaniu? Jak interpretować wyniki?

Interpretacja wyników oftalmoskopii zawsze zależy od kontekstu klinicznego i innych badań. Zmiany w obrębie siatkówki, plamki lub naczyń krwionośnych mogą świadczyć zarówno o chorobach lokalnych oka, jak i o ogólnych problemach metabolicznych czy naczyniowych. Dlatego wyniki powinien analizować lekarz okulista, często we współpracy z internistą, diabetologiem lub neurologiem. Regularne badania dna oka – szczególnie u osób z chorobami przewlekłymi – mogą uratować wzrok, a nawet życie, sygnalizując poważne schorzenia na długo przed wystąpieniem objawów ogólnych.